Πότε θα κάμει ξαστεριά – επεξήγηση τραγουδιού

03/14/2010 7:32:00 AM

]

Το τραγούδι, «Πότε θα κάμει ξαστεριά», με έχει προβληματίσει από μικρό παιδί, σε όλα τα σημεία του και άρχισα έτσι να το ψάχνω κομμάτι – κομμάτι για κάποιο λογικό νόημα.

Κατ αρχήν δείχνει με εντυπωσιακό τρόπο την αγριάδα και το μίσος του πολέμου.

Πως ο άνθρωπος αφήνει την ανθρώπινη φύση του και έρχεται κοντά στην φύση του άγριου ζώου. Αυτό το τραγούδι παρόλο που ίσως δεν το έχει καταλάβει κανείς μέχρι σήμερα έχει γίνει διάσημο, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό μια και διάσημοι ιστορικοί Έλληνες και ξένοι, έχουν ασχοληθεί μ αυτό και την ανεπιτυχή προσπάθεια λογικής του επεξήγησης.

Οι στίχοι του τραγουδιού:

Πότε θα κάμει ξαστεριά, πότε θα φλεβαρίσει,

να πάρω το ντουφέκι μου, ε την όμορφη πατρόνα,

να κατεβώ στον Ομαλό, στη στράτα τω Μουσούρω,

να κάμω μάνες δίχως γιους, γυναίκες δίχως άντρες,

να κάμω και μωρά παιδιά να κλαιν δίχως μανάδες,

να κλαιν τη νύχτα για νερό και την αυγή για γάλα

και τ’ αποδιαφωτίσματα για την καημένη μάνα.

Τρομακτικό έτσι;

Αυτη είναι και η μανία του πολέμου… τρομακτική.

Επεξήγηση:

να πάρω το ντουφέκι μου, ε την όμορφη πατρόνα

συχνά εκεί στο τραγούδι ακούγεται ένα ε πριν την «την όμορφη πατρόνα»

και νομίζω ότι στην πραγματικότητα ο στίχος είναι «και την όμορφη πατρόνα»

όπου το και γίνεται ε.

Πατρώνα είναι η παλάσκα, η φυσιγγιοθήκη. (αυτό που δεν ξέρω όμως είναι το πόσο παλιά πάει το όνομα πατρώνα, γιατί έχει σημασία αν στην παρακάτω εξήγηση που δίνω την εποχή του Δασκαλογιάννη ονομαζόταν πατρώνα η σακούλα με την πυρίτιδα και τα βόλια, μια και το 1770 υπήρχαν όπλα με μπαρούτι και βόλια).

Κατά την γνώμη μου -και πάντα γράφω και σκέφτομαι με το σκεπτικό οτι μπορεί να σφάλω:

Διαβάζοντας πρόσφατα την ιστορία του Δασκαλογιάννη (ντροπή μου γιατί άργησα, αλλά με παρηγορεί ότι πολλοί που μάλιστα έχουν και άποψη, δεν την έχουν διαβάσει, η τουλάχιστον δεν την έχουν μελετήσει) και την εξέλιξη των μαχών, μου ήρθε αυθόρμητα στο μυαλό το τραγούδι που ταίριαζε απόλυτα στις τρομακτικές περιγραφές που έβλεπα μπροστά μου και τοποθετώ το τραγούδι στο τέλος του καλοκαιριού του 1770.
Την περίοδο αυτή η εξέλιξη του αγώνα είχε αγριέψει, μια και οι Τούρκοι είχαν ήδη στραφεί κατά των χωριών των ανταρτών, τα οποία είχαν καταστρέψει, είχαν βιάσει και είχαν σκοτώσει γυναίκες κα παιδιά.
Οι αντάρτες έχουν τραβηχτεί ψηλά στα λευκά όρη και μια ομάδα από αυτές ήταν οι νυχτερινοί καταδρομείς.
Η γνωστή ομάδα του Γιωργακομάρκου, οι επονομαζόμενοι Δαιμνόνοι.
Αυτοί δρούσαν την νύχτα εκμεταλλευόντουσαν το φως των αστεριών για να κινηθούν στα δύσβατα βουνά.
Γι αυτό και το τραγούδι λέει “πότε θα κάνει ξαστεριά” , επειδή έχουν πλέον μπει προς το τέλος του καλοκαιριού -όπου και έχουν αγριέψει περισσότερο τα πράγματα- αλλά και τα σύννεφα που αρχίζουν να εμφανίζονται στον ουρανό αρχίζουν να κάνουν δύσκολη την δράση της ομάδας αυτής. Η οποία προφανώς στις ώρες της ανυπομονησίας για δράση, τραγουδά και σχεδιάζει την επόμενη επιδρομή τους. Το τραγούδι είναι πολύ σκληρό -αν το κοιτάξει κάποιος προσεκτικά- λέει ότι οι πολεμιστές κατεβαίνουν στα πεδινά και επιτίθενται σε όποιον βρουν μπροστά τους.

Τωρα γιατί μιλά για τον ομαλό.

Κατα την γνώμη μου και διαβάζοντας τις αναλυτικές περιγραφές του βιβλίου -το οποίο θα προσπαθήσω να ανεβάσω αυτούσιο στο σιτε kriaras.com- οι Τούρκοι έχουν εγκαταστήσει σε πολλά από τα πεδινά μέρη Τουρκοκρητικούς -κυρίως βοσκούς-. Δεν γνωρίζω αν στον γνωστό ομαλό ήταν Τουρκοκρητικοί αλλά προφανώς ένα τραγούδι δεν θα το τραγουδούσε κάποιος με επιλογή για το κάθε πεδινό μέρος που θα σχεδίαζε να επιτεθεί.
Ο γενικός κανόνας είναι ότι βρισκόντουσαν Τουρκοκρητικοί σε πολλά πεδινά και έφορα μέρη έξω από την επαρχία Σφακίων και ο ίδιος ο Ομαλός που είναι και πολύ κοντά στα Χανιά ταιριάζει να στόχος μιας από τις επιθέσεις. Αλλά το ξεκαθαρίζω ότι είναι πολύ πιθανόν να το τραγουδούσαν για οποιοδήποτε ομαλό μέρος στο οποίο θα επιτιθόντουσαν.

Μια και αυτό συνέβαινε κατ  επανάληψη.
Να πηγαίνουν οι αντάρτες βουνό – βουνό και να επιτίθενται στα πεδινά, ομαλά μέρη που είχαν τις κατοικίες τους και τα κοπάδια τους οι Τουρκοκρητικοί.
Αυτό το καθαρά πολεμικό τραγούδι προφανώς εμψύχωνε όλες τις ομάδες και λογικά επεκτάθηκε να τραγουδιέται από όλους πλέον και έτσι να φτάσει στις μέρες μας -παρ όλη την τρομακτική αγριότητα του- να τραγουδιέται ακόμα και σε φιλήσυχες η εορταστικές εκδηλώσεις.
Οι αντάρτες λοιπόν από τα δύσβατα και απρόσιτα βουνά σχεδιάζουν την επίθεση στο πεδινό μέρος, μόλις επιτρέψει ο καιρός για νυχτερινή επιδρομή.
Γι αυτό χρειάζονται την ξαστεριά.
ΑΥΤΟ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΖΕΙ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΚΛΕΙΔΙ ΣΕ ΟΛΟ ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ.
Είναι πολύ σημαντικό να καταλάβει κάποιος την σπουδαιότητα της θέσης κάθε πρότασης στο τραγούδι.
π.χ. για όποιους από εμάς έχουμε βγάλει τις δικές του μαντινάδες -και πιστεύω ότι θα είναι πολλοί από αυτούς που διαβάζουν αυτό το κείμενο και χαίρομαι- ξέρουμε ότι πολύ συχνά έχουμε στην αρχή την βάση μας και μετά ψάχνουμε λέξεις να περιγράψουμε το θέμα. Αν καμιά φορά δεν βρίσκουμε την κατάλληλη λέξη βάζουμε μια παραπλήσια, αλλά αυτό δεν το έχω κάνει ποτέ στην αρχή. Δηλαδή αν υπάρχει περίπτωση να έχει κάποια παραπλήσια λέξη μέσα στους στοίχους ΔΕΝ ΠΙΣΤΕΥΩ ΑΥΤΗ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ. Άρα την προσμονή του ποτέ θα βοηθήσει ο καιρός για να κινηθούν πολεμικά την νύχτα το θεωρώ δεδομένο.
Επίσης φαίνεται από όλη την πλοκή του ότι είναι ομαδικό τραγούδι. Δηλαδή δεν στρέφεται εναντίον κάποιου αλλά κατα πολλών αγνώστων. Αυτά θεωρώ και τα σημεία κλειδιά του τραγουδιού, που νομίζω έχουν τουλάχιστον μια βάση, αν δεν είναι σίγουρα η πραγματική του ερμηνεία.
Μάλιστα επειδή ήταν τόσο αποτελεσματικές οι νυχτερινές επιθέσεις αυτές για να προχωράνε όλο και πιο μακριά οι αντάρτες, το τραγούδι αυτό επεκτάθηκε μέσα από τους αλλεπάλληλους πολέμους ενδεχομένως και στις μεταγενέστερες ομάδες δράσης κατά του Τούρκικου ζυγού.
Σήμερα το τραγούδι αυτό γνωρίζουν -αν όχι σε όλη την Κρήτη- τουλάχιστον σε όσα μέρη έχω εγώ επισκεφθεί το γνωρίζανε.
Σ όλες τις άλλες επεξηγήσεις που έχω διαβάσει δεν ευσταθούν -πάντα κατα την γνώμη μου- γιατί μόνο στις επαναστάσεις κατά του Τούρκικου ζυγού, επιτιθόντουσαν οι αντάρτες μαζικά στα πεδινά την νύχτα για να ξεριζώνουν τους Τουρκοκρητικούς που είχε εγκαταστήσει το Τουρκικό καθεστώς.
Οι Τουρκοκρητικοί πρόδιδαν στους Τούρκους στρατιώτες (Γενίτσαρους) τις κινήσεις των ανταρτών καθώς και βοήθαγαν με τρόφιμα και οδηγίες την επέλαση των Τούρκων στρατιωτών.
Ο λόγος είναι γιατί ήταν πολύ δύσκολη η επίθεση από τους αντάρτες στις κατοικημένες -πεδινές- περιοχές. Μια και την μέρα τους βλέπανε από μακριά και μέχρι να φθάσουν κάτω μπορούσαν να συμβούν πολλά.
Το τραγούδι αυτό δίνει δύναμη και συγκέντρωση στον στόχο και πράγματι η ομάδα αυτή των “δαιμόνων” -όπως διαβάζω- είχε κάνει πολλά στον αγώνα αυτό, μια και σε κάθε σελίδα του βιβλίου υπάρχει και μια αναφορά στην ομάδα των “δαιμόνων” του Γιωργακομάρκου.


Comments

  1. Πολύ συχνά τραγουδούν το ποίημα «Πότε θα κάνει ξαστεριά…» κι εκείνοι που το τραγουδούν νομίζουν ότι άδουν κάποιο πολεμικό τραγούδι ή κάποιο επαναστατικό θούριο. Εις την Κρήτη ελάχιστοι το θεωρούν ύμνο αγώνος υπέρ της ελευθερίας.
    Οι στίχοι του τραγουδιού είναι:
    «Πότε θα κάμει ξαστεριά-Πότε θα φλεβαρίσει,
    να πάρω το (ν)τουφέκι μου-την όμορφη πατρόνα,
    να κατεβώ στον Ομαλό-στη στράτα τω(ν) Μουσούρω(ν).
    Να κάμω μάνες δίχως γυιούς-γυναίκες δίχως άντρες,
    να κάμω και μωρά παιδιά-να κλαιν’ δίχως μανάδες.
    Να κλαιν’ τη νύχτα για νερό-και την αυγή για γάλα
    και τ’αποξημερώματα -για το βυζί της μάνας».
    Η αλήθεια δια το τραγούδι αποκρύπτεται από άγνοια ή σκοπιμότητα. Ιδού συνοπτικώς περί τίνος πρόκειται.
    Αρχάς του 17ου αιώνος εις την επαρχίαν των Σφακίων Κρήτης έζη μία μεγάλη οικογένεια, πλούσια και δυνατή, η οικογένεια Σκορδύλη. Συγχρόνως εις το οροπέδιον Ομαλός υπήρχε μία άλλη οικογένεια εξ ίσου ισχυρά και πολυπληθής, η οικογένεια Μουσούρη που μάλιστα διέθετε ιδικόν της δρόμον, τον ονομαζόμενον «στράτα των Μουσούρων».
    Εις το χωρίον Καράνου σώζεται μέχρι σήμερον μια εκκλησία που φέρει επιγραφήν ότι την έκτισαν αι οικογένειαι Μουσούρου και Βερυβάκη.
    Μεταξύ αυτών των οικογενειών ανεπτύχθει ανταγωνισμός που κατέληξε εις έχθραν και τελικώς οδήγησε εις αμοιβαίας εκδικήσεις, («βεντέττες»), πράγμα όχι ασυνήθιστον εις την Κρήτην. Τα θύματα υπήρξαν πολλά κι’ από τας δύο πλευράς.
    Εις το Ιστορικόν Αρχείον Κρήτης ευρίσκεται επιστολή του τότε Κυβερνήτου της περιοχής Κυρνέϊρο, προς τον Αρχηγό της Οικογενείας Σκορδύλη με την οποίαν τον συμβουλεύει να συμφιλιωθεί με την οικογένειαν των Μουσούρων και να σταματήσει ο αλληλοσπαραγμός, πλην όμως ματαίως. Εκείνη την εποχή της Ενετοκρατίας εκυκλοφόρησαν εις την Κρήτη τα πρώτα ατομικά πυροβόλα όπλα, τα οποία εθεωρούντο σημαντικό απόκτημα και ο ιδιοκτήτης των τα εβάπτιζε με ονόματα.
    Εις το τραγούδι το όπλον ονομάζεται «πατρόνα κι’ ο κάτοχός του, προφανώς ένας Σκορδύλης, συνέθεσε το ποίημα και τραγουδεί, ότι περιμένει να Φλεβαρίσει, ν’ ανοίξει δηλαδή ο καιρός, να κατέβει εις τον Ομαλό, να μεταβή εις την στράτα των Μουσούρων δια να συνεχίσει την «βεντέττα», τα «οικογενειακά», όπως την λέγουν οι Κρήτες. Το τράγούδι ουδεμίαν σχέσιν έχει με Πατριωτικούς αγώνας, ούτε με την ελευθερίαν, αλλά είναι ένα τραγούδι προσωπικής εκδικήσεως γεμάτο μίσος και απανθρωπιά, αφού θέλει να κάνη «μωρά παιδιά να κλαίνε δίχως μάνες» και «να κλαίνε τη νύχτα για νερό-και την αυγή για γάλα».
    Από ηθικής πλευράς το τραγούδι διακατέχεται από φονική μανία, χωρίς να λυπάται «μάνες» και «συζύγους». Πουθενά μάλιστα δεν αναφέρει κάτι αγωνιστικό, λεβέντικο, πατριωτικό. Απλώς στάζει μίσος.
    Κι’ αυτό το αποτρόπαιον ποίημα το επήραν οι διάφοροι άσχετοι και το τραγουδούν ως πατριωτικόν ύμνον ελευθερίας, ενώ επρόκειτο περί τραγουδιού που ζητεί φόνον όχι τυράννων, αλλά Μουσούρων και μάλιστα εξυμνεί το εγκληματικόν να σκοτώση μανάδες! και τα μωρά να κλαίνε δίχως αυτές.
    Όσοι ηρωτήθησαν δια το τραγούδι, είπον ότι είναι της… Κρητικής επαναστάσεως!!! Τους εξηγήθη η αλήθεια και προειδοποιήθησαν να το σταματήσουν μήπως αυτό αποτελέση αφορμήν να ανανεώσει κάποιος Μουσούρος την «βεντέττα» εις βάρος των.

    Πηγή: Ελλήνιον Σάλπισμα. Αριθμός Δελτίου 66 (Ιανουάριος 2007), σελ 3.

    Evangelos - October 15, 2010 12:05 am

  2. Το παραπάνω σχόλιο περί μη πολεμικού τραγουδιού, καταρρίπτεται και μόνο από τον πληθυντικό που χρησιμοποιεί το τραγούδι.

    Το μίσος που εκδικούνται οι βεντέτες μπορεί να περίμενε ακόμα και χρόνια αλλά σπάνια το τραγουδούσαν δημόσια, όστε αυτό να παρει διαστάσεις.
    Επίσης αυτός που εκδικήται σε μια βεντέτα είναι συν της άλλης και ντροπιασμένος και ταπεινομένος, γιατί ήδη η άλλη οικογένεια εχει σκοτώσει κάποιον δικό της, οπότε και γι αυτό το λόγο ποτέ δεν γνωρίζω να διαλαλούσαν δημόσια για το πότε και πως θα λάβει μέρος η εκδίκηση.

    Η προπαρασκευή της εκδίκησης ποτέ δεν ήταν γνωστή.
    Όλοι ξέρανε ότι η τάδε οικογένεια έχει χρέος να εκδικηθεί αλλά δεν ξέρανε ποιος και με ποιο τρόπο θ αναλάμβανε το δύσκολο αυτό έργο.

    Για οποιους γνωρίζουν καλά το θέμα της βεντέτας, ξέρουν πολύ καλά ότι σε μια τέτοια περίπτωση –που προηγηται της εκδίκησης, η ανακοίνωση, κινδυνεύει αυτος που θα εκδικηθεί να εξουδετερωθεί πολύ πριν πράξει την εκδίκηση του. Αφού η πρόθεση και μόνο της εκδίκησης, έφερνε σε κίνδηνο αυτόν που θ αναλάμβανε το δύσκολο αυτό έργο.

    Στις βεντέτες –όπως πολύ καλά γνωρίζουμε όλοι μας- ποτέ δεν υπήρχε μαζική σφαγή των αντιμαχόμενων μερών και κυρίως να περιλαμβάνει ανοικτά η εκδίκηση οποιονδήποτε ανεξερέτως. Όπως τον άμαχο πλυθισμό.

    Αυτό συνέβαινε μόνο σε πολέμους.

    Αν διαβάσετε την ιστορία του Δασκαλογιάννη, τα γεγονότα είναι τρομακτικά για την μανία του πολέμου.

    Πριν γράψει το άρθρο εδώ ο αρθρογράφος είχε λάβει υπ όψιν όλες τις εκδοχές που κυκλοφορούν στο ιντερνετ, γιατί του έκανε εντύπωση από τα παιδικά του χρόνια που το τραγουδούσαν στην Κρήτη σε κάθε τους εκδήλωση, κυρίως οι εκ καταγωγής της νοτιοδυτικής Κρήτης.

    Επίσης μου έκανε εντύπωση η άποψη περι μη πολεμικού τραγουδιού που έβλεπα να παίρνει όλο και περισσότερη εξάπλωση και αποφάσισα να γράψω την αυθόρμητη σκέψη και γνώμη μου.

    Διαβάζοντας την ιστορία του Δασκαλογιάννη (Ιωάννη Βλάχου) και γνωρίζοντας έστω και από μακριά τα βουνά της νοτιοδυτικής Κρήτης, βλέπει κάποιος καθαρά την αδυναμία στρατιωτικών επιχειρήσεων την μέρα. Με αποτέλεσμα πολλές από αυτές να στηρίζονται στις νυχτερινές επιχειρήσεις γι ν ανοίγει ο δρόμος προς τα Χανιά (από την επαρχία Σφακίων).

    Το ακόμα πιο τρομακτικό είναι ότι αυτό που αφηγείται το τραγούδι δεν συνέβη μια φορά αλλά κατ επανάληψη.

    Είναι επίσης σημαντικό να λάβει κάποιος υπ όψιν του τις Τούρκικες επιθέσεις την μέρα κατά του άμαχου πληθυσμού των οικογενειών των ανταρτών, για να κατανοήσει τις με τόση μανία νυκτερινές επιθέσεις των ανταρτών.

    admin - December 5, 2010 7:22 pm

  3. δεν βγαινουν τετοια τραγουδια μονο απο μισος…

    ασε που ειναι και ο πληθυντικος μεσα…

    νομιζω εγινε απο ανταρτες που πολεμουσαν την τουρκιά..

    laz - November 28, 2013 8:04 pm

  4. από τότε που το πρωτοτραγούδησα σε σχολική γιορτή του δημοτικού εντυπωσιάστηκα από το άσμα αυτό… ο στίχος που επαναλαμβάνεται (σχήμα κύκλου-α, ρε λογοτεχνία κατεύθυνσης γ΄λυκείου!) με ανατριχιάζει κάθε φορά που τυχαίνει να τον ψελλίσω… δυστυχώς ποτέ δεν έμαθα-ούτε και έψαξα και με οικτίρω για αυτό- τι ακριβώς κρύβεται μέσα στους στίχους… αφορμή για να βρω αυτήν τη σελίδα-θα το πω, δε θα ντραπώ- στάθηκε το 57 επεισόδιο των Δύο Ξένων, που έτυχε να το δω προσφάτως… αισθάνομαι σοφότερος τώρα πια(όχι που είδα τους 2 ξένους, που είδα τα επεξηγηματικά σχόλια παραπάνω)

    ευχαριστώ τους προλαλήσαντες - December 12, 2013 6:28 pm

Leave a comment
Name (required)
Mail (will not be published) (required)
Website

XHTML: You can use these tags: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <strike> <strong>