Παπαδοπετράκης: Ιστορία των Σφακίων.

Ο Σφακιανός ιστορικός, Προηγούμενος και Επίσκοπος Ιεροσητείας Γρηγόριος Παπαδοπετράκης, στο βιβλίο του «‘Ιστορία Των Σφακίων»’ του 1888, μας παρουσιάζει τα ακόλουθα γεγονότα:

Δημοσιεύω σήμερα μερικά αποσπάσματα και επιφυλάσσομαι στο μέλλον να δημοσιεύσω ολόκληρο το βιβλίο

Σαρακινοι-Αραβες — Γενοβέζοι — Ενετοί — Τούρκοι, Κατα Καιρούς Κατακτητές της Κρήτης

Οι Άραβες ήρθαν από την Ισπανία με 7.000 άνδρες και κατέλαβαν την Κρήτη το έτος 823 μ.Χ. με 40 πλοία, τα οποία με διαταγή του διοικητή τα έκαψαν όλα για να μην μπορούν να ξαναφύγουν και με την εντολή “παιδοποιησατε”. Οι Άραβες άνοιξαν τάφρους γύρω από τοις πόλεις (Κυδωνιά, Χάνδακας κλπ.) ως οχυρωματικά έργα και με ορμητήριο την Κρήτη, απειλούσαν την Πελοπόννησο και επολιορκησαν την Κων/πολη.
Οι αφορισθεντες απο επτά παπάδες (εφταπαπαδο) πίστευαν ότι μετά τον θάνατο τους ότι μετατρεποντο σε ανθρωποδαιμονα (καταχανά). Οι καταχανάδες εξαφανίζονται μόνο με πυροβολισμούς. Σελις 78

Κατα τους Σφακιανους, σύντεκνος είναι ο ανάδοχος του παιδιού τους και κουμπάρους λένε αυτούς που τους αλλάζουν τα στέφανα στο γάμο ή και τους άγνωστους ή και τους ετεροθρησκους. Σελις 83

Οι Ευρωπαίοι περιηγητές περιγράφουν : “Οι Σφακιανοι, φυλή ανόθευτος της ευκλεούς των προγονών των, εισι κατα το μεν ανάστημα, μεγαλόσωμοι, σύμμετροι, αρρενωποί, και ευειδείς την οψιν μικρόν προς το μελανοπορφυρον αποκλεινουσα, έχοντες κνημας και βραχίονας αριστουργήματα Φειδίου παρίστανες. Επι δε του μετώπου ζωγραφίζεται εναργως το υπεροπτικον του χαρακτηρος μετα τίνος ανεξάρτητου συμπεριφοράς, εν τω βαδιζειν ορωνται ελεύθεροι και το ηθος σοβαροί. Εις τας κινήσεις των καταφαίνονται τα θέλγητρα της ελευθέριας ην απολαμβάνουν επι των Λευκών Ορέων (Λευκορηται) και εισιν τύποι που θα ενθουσιαζον τον ζωγραφον ή τον γλυπτή”. Σελις 49

Ο Ενετός Φψσκαρινης γράφων εις την Συγκλητον της Ενετιας οτι: οι Σφακιανοι είναι λαος γενναιότερος του λοιπού της Κρήτης και οι καλύτεροι τοξοται του κόσμου. Και ο Βελωνιος το 1550 : είναι επιδεξιότεροι, ρωμαλεοτεροι και ανδρεοτεροι των λοιπών Ελλήνων. Σελις 56-57

Βαρωνεια Ανωπολεως εξετεινετο απο Κουστογερακο συμπεριλαμβανομένου, ως και απο τον ποταμον και εντεύθεν χωρίων εις τα Σφακιά (εμπρός γιαλός). Βαρωνεια Σφακιών απο Σφακιά εως και Πατσιανον και Βαρωνεια Αγιου Νικήτα απο Πατσιανον εως και το Ροδακινον. Σελις 15

Κατα την Ρωμαϊκή και την Βυζαντινην εποχή ηκμαζον ο Φοίνικας και η Ανωπολη και ο πληθυσμός υπέρβαινε τις 70.000 και είναι εδρα με επισκοπικό θρόνο και είναι ο 7ος κατα σειρά ίδρυσης.
Η Ανωπολις (Ακρόπολις πάλαι Λαππα ελεγετο) η Ακρόπολις της Ανωπολις (Αγια Αικατερίνη σημερινή) με τοιχει πάχους 6 ποδών και μήκους 100 ποδών. Σελις 21

Διηγούνται οι παλιότεροι οτι εισερχόμενοι εξ άλλων χωρίων άνδρες ένοπλοι στην Ανωπολη δεν εφερον το τυφεκιον επι των ωμων, αλλα προς τιμήν των κάτοικων εν τη χειρι και μικρόν προς τα κατω αποκλεινοντες το στόμα αυτού. Σελις 21

Εις το λουτρό έζησε ο Ανδρουλακας, ούτος λεγουσι άνηκε εις το γένος των Γιγάντων, εξου και το όνομα, εξαίσιου δυνάμεως, σύμμετρος ηδυνατο να σηκώσει βάρος οσο με δυσκολία ηδυναντοι 10 ρωμαλεοτατοι άνδρες, θεοσεβης και ίδιας δαπαναις οκοδομησεν την σωζόμενη εκκλησία της Πανάγιας με πολλά θαύματα και συνεπώς πολλά τάματα κυρίως απο τους ναυτικούς. Απο αυτα 84 οκάδες αργυράτάματα επωλησαν κατα την έναρξη του Αγώνος του 1821 για να προμηθευτούν τα χρειώδη δια τον Αγώνα. Σελις 25

Πολλοί κλασικοί και μετέπειτα συγγράφεις ομοφωνουν οτι σε αντίθεση με τας λοιπας φυλάς της Κρήτης, αυτη των Λευκών Ορέων ανήκει στην Δωρική φυλη. Σελις 42

Και ο Πασλεη λέγει: Η φυλη των σφακιανων είναι όντως η καθαρότερα καταγωγή των Κρητων, οιτινες διετηρησαν αποκλείστηκα τα ηθη, έθιμα και διαλεκτον, (ορισμένοι ιδιωματισμοί διατηρούνται απο την εποχή του Μίνωα) και δεν ήρθαν σε επιμιξία με τους κατα καιρούς κατακτητές Ρωμαίους – Σαρακινους – Ενετούς -Τούρκους. Σελις 47

Στο Λουτρό μέχρι το 1821 ελλιμενιζοντο 40 πλοία.
Απο την Χωρα Σφακιών μετοίκησε στην Νότιο Ρωσία το 1770 ο Νικ. Βερναδακης και ο υιος του Δημήτρης απέκτησε πολυ μεγάλη περιουσία (100.000.000 ταληρα) και έκανε πολλές δωρεές στην ελλαδα, πολλά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και σε μουσεία, ωστε ανηγοευθη επάξια ευεργέτης του έθνους.
Τα Λευκά Ορη (Μαδαρα) μετα απο νεότερες μετρήσεις της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στράτου, διεπιστωθη οτι είναι ψηλότερα κατα 4 μέτρα απο τον Ψηλορείτη.
Δημοκρατία των Σφακιών – αυτοδιοικητο – σε καθε χωρίο συνηρχετο συμβούλιο απο τους προκρίτους για να επιλύει τις αναφυόμενες διάφορες μεταξύ των χωριανών (περιουσιακά, οικονομικά, κοινωνικά κλπ). Αν το πρόβλημα ητο δυσεπίλυτο, το παρεπεμπε στο Συμβούλιο της Επαρχίας, το οποίο αποτελείτο απο τους προκρίτους ολων των χωρίων. Οι αποφάσεις αυτών, γραπτές ή προφορικές, εθεωρούντο νομοί και οφειλον οι πάντες να τις τηρούν, οι παραβάτες ετιθεντο στην χλεύη των υπολοίπων. Αυτα λειτουργούσαν μέχρι το 1913 (απελευθέρωση της Κρήτης). Κατα τις συνεδριάσεις οι πρόκριτοι καμβολογιου, επελεκουσαν ξυλο. Σελις 98

Το συμβούλιο της επαρχίας εθεωρείτο Βουλή και οι αποφάσεις των ιερός θεσμός και νομός αναλειωτος.
Ο Ρωμανός ο Β’ έστειλε στην Κρήτη τον Νικηφόρο Φωκα το 960 μ.Χ. με 337 πλοία, κατ’άλλους 3.000, και με στρατό απεβιβασθη στον Αλμυρό, ανατολικά του Ηράκλειου, και εξεδιωξε τους Αραβες. Οι λευκοριτες συνενδραμον μετα χαράς στον Νικηφόρο Φωκα και υπήρξε αμοιβαία εκτίμηση και ο Φωκάς τους έδωσε πολλά δωρα και οπλα και υψηλά αξιώματα στον Στράτο λογω της μεγάλης ικανότητας των στα οπλα και της συμβολής των στην εξουδετέρωση των Σαρακινων, τους παρεχωρησαν καθολική ατέλεια της χωράς των, οπως ίσχυε και επι Σαρακινων και κατ’αιτησιν των τους παραχωρισε το δικαίωμα του αυτοκιβερνασθαι και στις 07/03/961 κατελήφθη και ο Χάνδακας. Σελις 96-7

Αλωθεισης της Κων/πολεως το 1194 υπο των Σταυροφόρων, η Κρήτη εδωθη στον Γενουβεζο Μαρκήσιο Βανιφατσιο, αλλα αυτός ως φιλοχρήματος επωλησε το μεγα λαφυρον το 1204 (δηλαδή μετα 10 χρονιά) στους Ενετούς αντι 4 οκάδων χρυσού. Εδω οι ιστορικοί διαφωνούν για τις χρονολογίες. Σελις 99

Οι Ενετοί αφου έκτισαν φρούρια και αλλα πολεμικά εργα έδειξαν τον πραγματικον τους εαυτόν και σε έγγραφη οδηγία προς την Συγκλιτον και τον Διοικητή Κρήτης μεταξύ των άλλων μισητών αναφέρουν : Ο Γραικός θέλει ξυλον, ξυλον και κρασί και ουδέν αλλο. Δεν χρειαζενται επιεικιαν. Μονο στους Λευκοριτας, τους οποίους προσπάθησαν να καθυποταξουν πλειστακις και απο τους οποίους υπέστησαν πολλας απώλειας τους εμελετησαν επισταμένως και λογω της αγωγής και του χαρακτήρα των διατήρησαν αυτούς και αυτόνομους επι 500 περίπου ετη. Σελις 102Οι Σφακιανοι αν και προνομιούχοι δεν ανεχοντο την κυριαρχία της κρητης θπο των Ενετών γι’αυτο προέβησαν εις πολλας επαναστάσεις, οι κυριοτεραι των Κρητων είναι: το 1205 υπο των Σκορδιλων, το 1213,1217,1230, 1234, 1261 (υποκινηθεισης υπο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας), το 1265 (τετραετής), 1271, 1272 τριετής και πολυ φονική υπο των Χορτατσων, το 1276,1282 δεκαοκταετης με αρχηγό τον Αλεξιον Καλεργην, το 1303,1305, 1319 υπο των Σφακιανων λογω της προσβολής υπο του Καπαλετου της χρυσομαλλούσας, το 1327,1330, 1333,1337 με αρχηγό τον Λέοντα Καλεργη, το 1347 με αρχηγό τον Ψαρομιληγκα και απελευθερωθη ολη η Κρήτη πλην του Ηράκλειου, αλλα και παλι τα επανέκτησαν οι Ενετοί, το 1363 υπο τον Ιωάννη Καλεργην οπότε ηνωθησαν Κρητες και Ενετοί, άπαντες ασπαθεντες τον χριστιανισμον μηδε του ανωτάτου άρχοντος εξερουμενου, ανεξαρτητοποιηθεντες απο την ενετικην εξουσιαν, με δημοκρατικό πολίτευμα και με σημαία τον Αγιο Τιτο. Τούτο διετηρηθη για 15 μήνες. Αλλες επαναστάσεις 1445, 1467, 1570 πολυετής και καταστρεπτική, 1608 πενταετής υπο μονών των Σφακιανων.
Οι Ενετοί υποχρέωναν καθε οικογένεια να παραδίδει μιαν ορναθαν στην εξουσία, ουτε των Σφακιανων εξαιρουμένων, αλλα αυτοί δεν συμορφωθηκαν με την διαταγην και οταν εστάλησαν κλητήρες για 10.000 προσωποκρατησεων τους έδιωξαν και εκηρυξαν επαναστασιν αποκλειθεισαν ορνιθοπολεμος των Σφακιανων, οι Ενετοί ηναγκασθηκαν να συνθηκολογήσουν με τους ορούς των Σφακιανων τίνες των οποίων είναι να καταργηθεί ο φόρος της όρνιθας, να κατακαούν τα εντάλματα των 10.000 για προσωποκρατηση, να μην συλλαμβάνεται ουδείς εν Κρήτη ανευ προηγουμένης απόδειξης ένοχης και τα Σφακιά να κηρυχθούν περιοχή παντελώς ατελής, ολα έγιναν δεκτά υπο των Ενετών για να ηραμησουν οι Σφακιανοι. Σελις 105

Στα Σφακιά οι Ενετοί ήθελαν να κτίσουν κάστρο απρόσβλητο απο τους ορεινούς, ετσι άρχισαν το Φραγκοκαστελο, ευρον σθεναραν αντιστασιν υπο των 5 αδελφών Πατσων οι οποίοι εχαλουν την νύκτα οτι οι Ενετοί έκτιζαν την ήμερα και ουτω εχρειασθηκαν ετη πολλά γι’αυτο. Σελις 108

Οι Σφακιανοι ποτε δεν υπεταγησαν εις το ζυγον των Ιπποτών της Ενετιας ωσπερ οι λοιποί Κρητες, διότι ησαν ηνωμένοι, γενναίοι πολεμιστές και τους εβοηθη το δυσβατον του εδάφους. Σελις 113

Επι Ενετοκρατίας κατηργηθη η Επισκοπή Σφακιών. Σελις 115

Οι Τούρκοι το 1645 με 400 πλοία και εξήντα χιλιάδες (60.000) στρατον κατέλαβαν την νησίδα Αγιων Θεοδώρων και την αντίκρυ ξηραν και μετα πολεμον σκληρον 24 ετων και 3 μηνών κατέλαβαν την μεγαλονησον με θυσία 118.754 ανδρών και 80.985 Ενετούς. Το δε Ηράκλειο κράτησε πολιορουμενο 13 ετη και ολα αυτα λογω κακοδιοικησεως των Ενετών. Σελις 117

Οι Λευκορητες ησαν παντελευθεροι, χωρίς καμμια πολιτική ή θρησκευτική εξουσία να δύναται εξουσιάσει την χωρα των Λευκορητων οιτινες διώκουν την χωρα των αριστοκρατικών και απετελει κράτος εν κρατεί και οποίος κατεφευγε εκει ειχεν ασυλον απροσβλητον και ουτω αρκετοί κατέφευγαν στα Σφακιά και εσωζωντο απο τας Τουρκικας θηριωδίας. Σελις 122

Επανάσταση του Δασκαλογιαννη το 1770 – “Σωμα Δαιμόνων”. Σελις 123-158 (θα αποτελέσει ιδιεταιρο κεφάλαιο λογω της μεγάλης σπουδαιότητας αυτής) Μετα την επανάσταση του Δασκαλογιαννη στα Σφακιά έμειναν 4.000 ψυχές. Σελις 159

Τα Σφακιά ετυγχανον καθολικής ατέλειας και αυτοδιοίκησης αντι άλλου φόρου υποχρεουντο σε δυο φορτία χιονιού το χρόνο. Τούτο κατηργηθη και έστελναν ανα 100 οκάδες τυρι, κερι και μελι το 1769 οπότε έπαυσαν και μετα την επαναταση του Δασκαλογιαννη υπεχρεωθησαν να πληρώνουν 5.000 γρόσια μέχρι το 1858. Σελις 162-3Οι Καλλικρατιανοι ηρνουντο να πληρώσουν φορο έστειλαν οι Τούρκοι τον Μουτεβελη για να τα εισπράξει, αυτοί ομως τον κατεδιωξαν και για να σωθεί μπήκε σε εναν χοιροκουμον και επελθούσης της νυκτός επέστρεψε εις Ρεθυμνον χαριτολογων έλεγε οτι: ” οι χοίροι των Σφακιανων είναι πιο φιλόξενοι των κυρίων τους”. Σελις 164

Οι Σφακιανοι προ του 1821 έχουν 27 τριιστια πλοία και πολλά μικρότερα και εταξιδευουν την Μεσσογειον και τον Ευξεινον Πόντο, ετσι εμυηθησαν τίνες εγκαίρως στα της Φιλικής Εταιρίας. Σελις 176

Η μια κορη του Δασκαλογιαννη απηχθη και την μετέφεραν στην Κων/πολη. Σε ηλικα 18 ετων την παντρεύτηκε ο Δευτενταρης του Κάστρου (μεγάλο αξίωμα) έκαμε και δυο παίδια τα οποία πέθαναν οπως και ο άνδρας της . τοτε έγινε καλογριά και ευκαιρίας δοθείσης με Σφακιανο πλοίο του Τσελεπή που ηταν ανηψιος της πηγε να προσκυνήσει στην Τηνο συνοδευομένη απο τον υπηρέτη της Νικολαον Ζερβον. . Εστρατολογησε ιδιαις αυτη δαπαναις, ανεθεσεν στον υπηρέτη της να παει στη Σαμον και εκείθεν μετ’άλλων που θα στρατολογεί ο Τσελεπής να μεταβούν στα Σφακιά. Ο υπηρέτης εξελίχθηκε σε στρατηγον με το γνωστό όνομα Ζερβονικολας. Σελις 180

Την 21η Μαΐου 1821 συνηλθον στο Λουτρό ολοι οι πρόκριτοι των Σφακιών εξέλεξαν εκ των πλέον ευκατάστατων και συνετών εξι άνδρες τους Πρωτοπαπά Γεωργιον, Χατζηπωλιον, Παπαδακη Σηφη, Βουρδουμπα Στρατή, Κριαρα Ανδρέα και Ψαρουδακη Αντώνη ινα ούτοι διευθυνουσι πολιτικώς και οικονιμικως τον αγώνα και ονόμασαν την επιτροπή “Καγγελαρια Σφακιών” και γραμματέα ορισθη ο πρόσφυγας Φλαμπουριαρης Δημήτρης εξ Ηράκλειου σφραγίδα δε εχρησιμοποιουν με εικόνα της Πανάγιας Του Λουτρού οι πλείστοι τουτην ησαν εμποροπλοίαρχοι γνωστοί σε ολας τας εμπορικας πόλεις της Μεσσογειου και Ευξείνου Πόντου. Σελις 194 Η Καγγελαρια ητο η ανωτάτη Πολιτική Αρχη, ήγουν η Κυβέρνηση.
Την 29η Μαΐου 1821, με εντολή της Καγγελαριας, συννεκεντρωθησαν στην Πανάγια Την Θυμιανη πάντες οι άνδρες Σφακιών και οι ευρεθέντες ξένοι αρματωλοι και προσφυγές, προκείμενου να εκλέξουν τους Αρχηγούς των Οπλων. Σελις 196 Αναφέρονται ολα τα ονόματα των εκλεγέντων ανα χωρίο και διακιοδοσια. (Απο την Ανωπολη και τα γυρω χωρία εκλέχθηκαν οι Χατζηπωλιουδακης,οι αδελφοί Ανδρέας και Αναγνώστης Παναγιωτακη, Νικόλαος Ανδρουλάκακης, Γεώργιος Δασκαλακης-Τσελεπης, Ανδρέας Κριαρας, Μανουσος Πρωτοπαπαδακης και Ανδρέας Φασουλής). Εκλέχθηκαν και απο άλλες περιοχές έκτος Σφακιών και πρώτη πράξης ητο η αναγνώριση της Ανωτάτης Αρχής της Καγγελαριας των Σφακιών. Σελις 196

Αρχηγοί των Οπλων δεν εδεχοντο να αναλαβωσι εξ άλλων περιοχών και εζητησαν να αναλαβωσι Σφακιανοι και τας περιοχας των και μετα τας νικάς να αναλαβωσι και αυτοί. Σελις 198

Ως και προηγουμένως ανεφέρθη οι αποτελούντες την Καγγελαρια των Σφακιών εδανειζον, εξ ίδιων, το κοινον, αλλα δεν ηδυνατο να εξοπλισωσι ολοκληρον την Κρητην, η οποία ητο τελείως άοπλος, οι πλείστοι δεν διεθετον ουτε εν ξιφιδιον. Κατόπιν τούτου αφηρεσαν ολα τα τάματα και τα τιμφαλη απο την Πανάγια του Λουτρού, συνολικά 84 οκάδων αργυρου,ομοιως απο την Πανάγια τη Θυμιανη 23 οκάδες αργυρού, οπως και απο αλλάς εκκλησίας και εδιδον αποδείξεις ινα οταν ελευθερωθεί η πατρίς να τα λαβωσιν απο το Εθνικον Ταμειον, τούτα εκποιουντες ηγοραζον τα απαραίτητα δια τον πολεμον. Τοιαύτας προσφοράς εζητησαν και απο τας μονάς έκτος Σφακιών, αλλα η προσφορά τους υπήρξε μικρά διότι διεθετον μικρας ποσότητας ή τα απεκρυπτον. Δια την πραξιν ταύτη επεκριθη η Καγγελαρια οτι πράττει ως και οι Τούρκοι.
Με τα ανωτέρω εδημιουργησαν στο Λουτρό Νοσοκομειον υπερ των ασθενών προσφυγών τους οποίους υπελογιζαν περι τις 5.000 ψυχές πλην των οπλιτών.Διευθυντής ανέλαβε ο εξ Ανωπολεως άριστος χειρουργός Πωλιος, ο οποίος πράγματι πολλούς διεσωσεν απο τον θάνατον (ομιλούν περι τις δυο χιλιάδες) ο οποίος ηργαζετο αμισθι αλλα και εξ ίδιων πόρων έτρεφε και συνετηρει πολλούς. Προσέτι δια τας αναγκας του Νοσοκομείου κάλεσε τους εμποροπλοίαρχους να προσφερουσιν ορισμενον μεριδιον εκ του κέρδους των οι οποίοι μάλιστα το έκαμαν ευχαρίστως. Πολλάκις δε και ολόκληρο το κέρδος παρεχωρουν και τίνες και μέρος του κεφαλαίου.
Οι κατέχοντες πολλά προσέφεραν στο αγώνα εξέχον δε τούτων το μέλος της Καγγελαριας Ανδρέας Κριαρας, πέραν της φιλοξενίας (υπνον και τροφην) στα πλοία του αλλα και στας οικίας του στην Ανωπολη ν διεθεσεν ολόκληρο το φορτίο του πλοίου του, αποτελουμενον απο σιτο, όρυζα και κουκιά για τους πρόσφυγας, χωρίς να λάβει οβολον αλλα στις 4 Μαΐου 1824 μεταβη εις Υδραν και παρήγγειλε 10 πλοία και κατέβαλε εξ ιδιην 66.000 γρόσια μονο ως προκαταβολην για την σωτηριαν της πατρίδος.
Η Καγγελαρια Σφακιών, οι οπλαρχηγοί των Σφακιών και άλλοι γέροντες ιδοντες τις έριδες μεταξύ των διάφορων περιοχών και τον κίνδυνο να ατονισει ο αγώνας για την ελευθέρια, αποφάσισαν η γενική αρχηγία του Κρητικού Αγώνος να ανατεθεί σε εναν άρχοντα. Προς τούτο απεφάσισαν να στειλωσειν τους Α. Παναγιωτακη και Ν. Οικινομου στον Δ. Υψηλάντη και να ζητησωσιν τον διορισμον του Αλέξανδρου Κατακουζηνου, αλλα ούτος δεν επεισθη. Επιστρέφοντες απο τας Σπετσας ευρον εκει τον τυχοδιώκτη Μ. Αφεντουλη φέροντα στολή αξιωματικού με πολλά μπιχλιμπίδια. Νόμισαν αφελώς ητο κατάλληλος ενω ητο άγνωστος τοις πασι, τον πήραν ως Αρμοστην της Κρήτης μετέβησαν στις 25 Οκτωβρίου 1821 στο Λουτρό με χρυσας επωμιδας και στολή μεγάλου αξιωματικού. Σελις 262

Ο Αφεντουλης έλεγε τοι κατηγετο εκ της αυτοκρατορικής οικογένειας των Κομνηνών, αλλα ούτος απεδείχθη υπερφίαλος, κενός και μωροφιλοδοξος – αν και κατ’αρχήν εντυπωσίασε με την στολην και τους λογούς του τους πάντες, άρχισε αμέσως να στέλνει προκηρύξεις και εγκυκλίους γνωστοποιων τω κοσμώ την ελευσην και τον προβιβασμο του στο ύπατο Αξίωμα της Κρήτης, ανεκηρυξε το Λουτρό ελεύθερον λιμένα και η δυνατό λελυθερως οι πάντες να εμπορεύονται. Και στις 9 Νοέμβριου 1821 απενειμεν τον ανώτατο βαθμό του πεντακοσιαρχου σε 8 στρατηγούς επίσης μικρότερους βαθμούς εως και του δεκασιαρχου. Αργότερα απενιμεν βαθμούς και σε άλλους απο τον ανωτατον εως τον κατωτατον. Ούτος δε υπέγραφε ως Πολιτικός Διοικητής και Αρχηστρατηγος Κρήτης. Την δε Καγγελαρια μετονόμασε δε Διοίκηση Κρήτης.
Ο τοιούτος πλουτισμός των Σφακιανων κυρίως λογω του μεγάλου εμπορίου που ανεπτυχθη απο το Λουτρό προκάλεσε τον φθονον κατα των Σφακιανων ον ο Αφεντουλης δεν απεθαρηνε διότι ηθελεν ταπεινωνειν πάντα ικανον φοβούμενος την εξουσιαν, εξ ου και η καταστροφή του Σήματος του Βαλεσσα και τον θάνατο του (ικανοτάτου ανδρός) κατα την πολιορκία του Ρεθύμνου, μη επιτρεψας στο Σωμα του Πρωτοπαπαδακη να επιτεθεί και ούτως, ως ειχε συμφωνηθεί, και έμεινε μονός ο Βαλεσα και εφονευθει. Μετα τον τοιούτον διχασμον ειπον στο Αφεντουλη να αναχωρήσει εκ Σφακιών και να μεταβεί εις Αργυρουπολη οθεν ευκολοτερον να διευθύνει τον Αγώνα. Πράγματι μετέβη εκει αλλα επέβαλε ολα τα έσοδα να αποδίδονται σ’αυτον και ούτος να τα κατανειμη δια το καλο δήθεν του Αγώνα. Απο εκει άρχισε τον κατα των Σφακιανων αγώνα κρυφιως προαγων σε πεντακοσιαρχον τον τρεφοντα αντισφακιανα αισθήματα Α. Μελιδονη της επαρχίας Μυλοποταμου παρα το γεγονός οτι υπήρχαν αρκετοί ικανότεροι τούτου και πλέον εμπειροπολεμοι και συνεπτοτεροι, όστις εκομπαζεν οτι ούτως ηδυνατο να ταπεινώσει τους Σφακιανους καθυβριζων και επιτιθέμενος παντός Σφακιανου. Εις μιαν καταλαγη των οπλών και συναχθεντες εν Αμαριω ηρξατο καθυβριζων τους ολίγους εκει Σφακιανουςκαι προσωπικά τον Βουρδουμπα. Επι μακρόν χρόνο καθυβριζεν σκαιως ωστε ολοι οι παριστάμενοι εξανεστησαν δια την στασιν του αυτη και την υπομονή του Βουρδουμπα και στην προτροπή να συμφιλιωθούν ο Μεληδονης απάντησε με τοιούτον ατιμον φθονερον και άνανδρο δε “θελω φίλια” κραδαινων το ξίφος απειλών οπότε ο Βουρδουμπας ηγερθη και εφονευσε αυτόν χωρίς κάνεις να αντιδράσει, ορωντες το δίκαιο του ανδρός. Σελις 277-8

Στις 28 Μαΐου 1822,114 πλοία έφεραν απο την Αίγυπτο 10.000 άνδρες για να καταστείλουν την επαναστασην στην Κρήτη αλλα και παλι οι Σφακιανοι κατα την απόβαση των εσκοτωσαν ή έπνιξαν ικανον αριθμόν Τουρκοαιγυπτιων. Ηγέτες των Σφακιανων, Κυδωνιατων και Αποκορωνιωτων ησαν οι έμπειροι Στρατηγοί Σηφακας και Παναγιωτακης. Πληροφορηθεντες τα ανωτέρω και έτεροι 7 Στρατηγοί εκινηθησαν εις επικουρία τούτων και πολλας ζημίας επροκαλεσαν αυτοις. Εις τον Κρουσωνα ο Αγας έστειλε 370 Αλβανούς, αλλα οι Ελληνες τους εξολόθρευσαν όλους πλην ενος όστις μετέφερε τα μαντάτα στον Αφέντη του. Τούτο εγενετο στις 18 Ιουλίου 1822. Σελις 284-7

Ο Αφεντουλης αντηλασεν λάθρα επιστολας με τους Τούρκους και ζητούσε ως ανταμοιβή δια τα υπηρεσίας προς αυτούς ενα “πασαλικιον” οι δε Τούρκοι του το υποσχεθησαν υπο τον ορον να φέρει τους Σφακιανους υπο τον Τουρκικον Ζυγον. Οι επιστολές κατα κακήν του τυχη περιήλθαν στην κατοχή των Σφακιανων — συννελαβαν τον ταχυδρόμο και τις πήραν – οι οποίοι τας έστειλαν στην Διοίκηση της Κρήτης εις Λουτρό – οπότε προέβησαν παραχρήμα στην καθαίρεση του χωρίς προηγουμένως να ενημερωσουσι την Κεντρική Διοίκηση στην Πελοποννησον αλλα έστειλαν επιστολας και τους ενημέρωσαν για τα διατρεξαντα.
Μεταξύ πολλών επιστολών αναφέρεται μια σε απάντηση όμοιας των Κισσαμιτων την οποία υπογράφουν τα μελη της Καγγελαριας Χ.Ι. Πωλιουδακης, Ανδρέας Κριαρας και Σ. Βουρδουμπας, Λουτρό 7 Ιανουαρίου 1823. Σελις 312

Κατα την άνοιξη του 1823 αφιχθη ο νεοδιορισθεις απο την Κεντρικην Διοικησην (Πελοπόννησο) Αρμοστής της Κρήτης, ο Εμμανουήλ Τομπάζης όστις είναι τίμιος, συνετός, άριστος πατριώτης, αλλα άπειρος περι κρητικά με 600 άνδρες και απεβιβασθη στην Κισσαμον. Μετα πολλας μαχας στην Κισσαμο και Σελινο και βέβαια διχογνωμίας και έριδας και προκείμενου να δικαιωσι κατα τι τους Σφακιανους που έχουν αδικηθεί λέγει οτι στην Κυβέρνηση της Κρήτης που θα δημιουργηθεί απο τα 16 μελη τα 9 θα είναι Σφακιανοι. Σελις 325

Ο Αρμοστής δια εξευμενίσει και διεγείρει τους Σφακιανους διόρισε τον Ρούσο Βουρδουμπαν Αρχιστρατηγον Κρήτης προκείμενου να αντιμετωπίσει τον Χουσεϊν όστις ην πανίσχυρος και με πολλά εφόδια ο οποίος εχει κατακυριεύσει Λασηθι και Ηράκλειο. Σελις 329

Τον Μάρτιο του 1824 ιδων ο αρμοστής Τομπάζης την δεινή οικονιμικη κατάσταση της Κρήτης και την ανάγκη πλοίων παρεκαλεσεν τους μεγάλους πατριωτας Ανδρέα Κριαρα και Χατζή Μπελιβανη να μισθωσι 10 πλοία ιδιαις δαπαναις. Οι φιλοπατριδες απεδεχθηκαν την προτασιν και μεταβησαν εις Υδραν και αφου συμφωνήσαν και καταβαλον εξ ίδιων 65.801 γρόσια και πήραν και σχετικό συμφωνητικό με ημερομηνία 16 Μαρτοιυ 1824, τούτο δημοσιεύεται στην σελίδα 333 της ιστορίας Σφακιών του Παπαδοπετρακη, τα οποία ουδέποτε έλαβαν πισω. Σελις 333-9

Οταν ο Χουσεϊν κατέλαβε και κατεκαυσε τα Σφακιά και έσφαζε αδιακρίτως, στην Ανωπολη συνηντησαν ωραιοτατην νεα εκτιμησαντες την εξαισιον αυτήν καλονη και τα θέλγητρα της ο πάσας την κράτησε για τον εαυτό του αλλα κατα μετάβαση τους στο Μουρι και ενω ο πάσας έπαιρνε νερο απο μια στέρνα η νεαεριφθη μεσα και επνιγη ινα μη μολυνθη υπο του τούρκου στις 22 Μαρτίου 1824. Σελις 325

Μετα την κατάληψη της Γραμβουσης υποτων Σφακιανων επροκληθη φθόνος δια την επιτυχιαν των. Πήγαν περίπου 300, οι Σφακιανοι ησαν 23, αφου δολίως κατέλαβαν τα κανονιά τους εξεδιωξαν και σχημάτισαν Διοικητικην Επιτροπην και ζήτησαν να γίνει μέλος αυτής εκ μέρους των Σφακιανων. Ο Ανδρέας Κριαρας, όστις απηντησεν αγέρωχος “Δεν θα καταδεχθω ποτε να υπάγω και να συνεργάζομαι με κακούργους”, εζητηθη τοτε ο Οικονόμος αλλα και αυτός ηρυηθη. Σελις 362-3

Τοτε οι Σφακιανοι δημιούργησαν την ονομαζομενην “Δημογεροντια Σφακινων” με αρμοδιότητα μονο γαι πολιτικας υποθέσεις και οι επιζώντες Στρατηγοί διηυθηνον τα στρατιωτικά και δημιούργησαν ομάδες που διετρεχουν την Κρήτη και ετιμωρουν τους καταπιέζοντας τους Ελληνες Τούρκους. Παράδειγμα ο Μπουλουμπασης εβιασεν γυναίκα στον Κεφάλα και μετ’αυτον ολη η δεκαρχια, τοτε κατελθοντες νυκτως οι Σφακιανοι κατεσφαξον τον Μπουλουμπαση και όλους τους άνδρες του. Σελις 363

Ο Καποδίστριας πληροφοριθεις την καταστροφή των ξένων και τας νεας νικάς των Σφακιανων απέστειλε στην Κρήτη τον Σαξωνα Βαρωνον Ρεϊνεκ, μετ’ου πολυδιεπιστωσε οτι ανευ αυτού οι Κρητες ηξευρον να πολεμούν και να νικωσι, συνεταχθη με αυτούς εκων άκρων στα πολεμικά, ενημέρωσε τον Καποδίστρια και συνετησε Πολιτική Αρχη με τίτλο Κρητικον Συμβουλιον αποτελουμενον απο δυο μελη Σφακιανους (Πρωτοπαπά Γεώργιο και Ανδρέα Φασουλή) και ενα μέλος εξ έκαστης των λοιπών επαναστατημένων επαρχιών. Επίσης συνέστησε Στραταρχειο πενταμελές 2 Σφακιανους, Αναγνώστη Μανουσογιαννακη ως στραταρχην και τον Ταγματάρχη Βουρδουμπαν Μανουσο, απο τα Χανιά ο Βασίλειος Χαλης, το Ρέθυμνο Γεώργιος Τσουδερος και το Ηράκλειο ο Παναγιώτης Ζερβουδακης με το βαθμον του Στρατάρχου. Σελις 418

Οι μεγάλες δυνάμεις, εν Λονδινω, οτε διεγραφησαν τα ορια του Ελληνικού Κράτους η Κρήτη επεδικασθη ως χωρα Τουρκική, πλην των Σφακιών, αλλ’ουτοι δεν εδεχθησαν διότι “αν την εθελαμεν την ειχαμεν” εκραυγαζον οι ευρεθέντες εις Λουτρό, εμείς θελαμεν ελεύθερη ολη την Κρήτη. Σελις 443 (θα εγενετο υπο την προστασία των Μ.Δυναμεων)

Επανάσταση του 1841. Η Κρήτη έμεινε, ως ανωτέρω, έκτος Ελληνικής επικράτειας, διότι οι Αγγλοι εστοχευαν να την αποσπάσουν απο τους Τούρκους και να την εντάξουν στην κατοχή των. Το 1841 ητημαζετο καθολική επανάσταση της Κρήτης, πλην οι Σφακιανοι χωλομενοι, εκ των κατηγοριών που τους απέδιδαν πολλοί απο τας αλλάς επαρχίας δεν εδεχοντο να μετάσχουν. Συσκεφθεντες οι πρόκριτοι και καπεταναίοι των λοιπών επαρχιών, ομολόγησαν χωρίς την συνδρομή των Σφακιανων ουδέν δύναται να ποιησωσι, γι’αυτο γαι να κατευνάσουν τους Σφακιανους συνέταξαν εγγραφον αναγνωρίζοντας τις θυσίες των Σφακιανων και οτι θα υπάρξει δίκαια διανομή των αποκτημάτων της επαναστάσεως μετέβη αντιπροσωπεία στα Σφακιά και μετεπεισαν τους Σφακιανους και μετ’αυτών μετέβησαν στον Τζιτζιφε οπου ηταν συγκεντρωμένοι πρόκριτοι, καπεταναίοι και λαος και εδιαβασαν το εγγραφον και ομοφώνα το ενέκριναν. Μετα ταύτα απεφάσισαν να μεταβεί αντιπροσωπεία στην Σούδα να ανταμώσει τον Αγγλον πλοιαρχον για την αποφασιν των όστις συνεφωνησε αλλα ζήτησε να αξιωσιν το Αυτοδιοικητο της Κρήτης υπο Αγγλική Ηγεμονία, οι Κρητες ζητούσαν την ένωση μετα της Ελλάδος, ο Οθων πιεζόμενος δεν εδέχθη την Ενωση της Κρήτης (θυμα της Αγγλικής βουλιμίας) για να πάρει την Κρήτη διαφώνησαν η επιτροπή με τον Αγγλο πλοίαρχο. Ειπε δε ο Αγγλος πλοίαρχος στον Μουσταφά είσαι ελεύθερος να πράξεις οτι κρίνεις κατ’αυτων (Στην συνάντηση αυτη ο συνετός Καλλικρατιανος Πέτρος Μανουσελης ειπε εχυσαμεν ποταμούς αιμάτων ναδιωξομεν τους Τούρκους και να ενωθούμε με την Ελλάδα και τωρα θα υποταχθούμε στους Αγγλους απο τους οποίους δεν θα ημπορεσωμεν ποτε να να απελευθερωθωμεν. Με το πνεύμα τούτο συννεταχθησαν άπαντες καπεταναίοι και λαος. Οι Αγγλοι διέβλεπαν την καταρευσην της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και απέβλεπαν να προσεταιρισθούν οσο το δυνατόν περισσότερα, καθώς και την Κρήτη. Σελις 445-64

Οι Αρχηγοί της Επαναστάσεως οπως ορίσθηκαν κατα την Συνέλευση στην Πανάγια την Θυμιανη στις 29/05/1821 ησαν 12 εξων 9 Σφακιανοι (και απο αυτούς 3 Ανωπολιτες). Ιστορία Μουρελου, Τόμος Α Σελις 342

Το Μακελιο Του Κατρε
Απο το Ρέθυμνο ξεκινούν 12.000 (8.000 Ηρακλειωτες και 4.000 Ρθυμνιωτες Τούρκοι) για τα Σφακιά, εξουδετερώνουν εύκολα την μικρή δύναμη στον Καλλικρατη και Ασφενδου προχωρούν και χωρίς αντίσταση μπαίνουν στ’Ασκιφου που ηταν άδειο κάθονται δυο μέρες σε ησυχία, την τρίτη ήμερα καταφθάνουν οι Σφακιανοι και πιάνουν τα νοτιά υψώματα του Ασκιφου και απο εκει ορμούν με λυσσά κατα των Τούρκων οι οποίοι πανικόβλητοι φεύγουν αγεληδον προς τον Κατρε, αλλα οι Σφακιανοι τους καταδιώκουν απο κοντά και τους προξενούν μεγάλες ζημίες. Αυτοί φεύγουν εγκαταλείποντας νεκρούς και τραυματίες. Αλλα την μεγάλη καταστροφή την έπαθαν στο Λαγγο του Κατρε. Εκει άφησαν 2.000 νεκρούς και ολα τα εφόδια και οπλα τους και διασκορπίστηκαν στις γυρω πλάγιες που τους κυνηγούσαν οι Σφακιανοι μέχρι βαθύτατης νυκτός. Οι διασωθέντες μετα απο μέρες έφτασαν στο Ρέθυμνο καίγοντας ο,τι χριστιανικό έβρισκαν μπροστά τους.